Qlobal

Maraqlıdır ki, haqqında mənfi yöndən danışdığımız ərəb-fars tarixçilərinin tarix adına hər cür hədyanları qələmə almalarından çox-çox sonra  – XX əsrdə də işğalı altında olduğumuz sovet imperiyasının hakim tarix konsepsiyasına uyğun olaraq süni şəkildə Babəkdən "sosializm ideyaları uğrunda alovlu mübariz” obrazı yaratmağa cəhd edilmişdir. Sovet tarixşünaslığı Babəkin şəxsiyyətini o dərəcədə təhrif etməyə girişmişdir ki, bir tərəfdən onun atəşpərəst olması və İslam dininə qarşı mübarizə aparması barədə saxta müddəalara geniş yer vermiş, digər tərəfdənsə onun guya bərabərlik, habelə istismarçı və əzilən siniflər haqda demiş olduğu fikirləri "kommunizm ideyalarının klassik forması” kimi qələmə vermişdir. Məhz bu səbəbdən bu gün hətta Azərbaycan ictimaiyyətinin qaymağı sayılan ziyalıların da böyük bir qisminin Babəkin kimliyi, mübarizə amalları haqqında doğru-düzgün təsəvvürü yoxdur.

Suallar kifayət qədər çoxdur və Babəkin, onun başçılıq etdiyi hürrəmilər hərəkatının anti-islam xarakterli olması ilə bağlı cəfəng müddəalara sığınan adamlar bu suallara heç vaxt dəqiq cavab verməyiblər. Verə də bilməyəcəklər, çünki bu sualların cavabını tapmaq üçün ilk növbədə dərində olan mətləblərə nəzər salmaq lazımdır. Bir qədər əvvəl biz Babək hərəkatının nəinki anti-islam xarakterli olmaması, hətta İslam təmayüllü bir hərəkat olması barədə mənbələrdən əldə etdiyimiz məlumatları təhlil etməklə həmin bu dərində yatan mətləblərə müəyyən qədər işıq salmağa çalışdıq.

Müxtəlif mənbələrdə Babəkin arvadlarından ikisi Cavidanın dual qadını və Sünik knyazı Vasakın qızı Doxtəri-Kəldaniyyə (Mənbələrdə əsl adının İbnət-əl-Kəldaniyyə olması qeyd edilir. Babək 828-ci ildə Vasakın üzərinə gələn ərəb qoşununu darmadağın etdikdən sonra Vasakın bu qızını almaq istədiyini bildirmiş, evləndikdən sonra öz hakimiyyətini Sünik vilayətinə də şamil etmişdi. Babəkin müsəlman olmasını isbatlayan dəlillərin işığında təxmin etmək olur ki, İbnət-əl-Kəldaniyyə müsəlmanlığı qəbul etdikdən sonra Babək onunla evlənmilşdi – C.B.) barədə daha geniş məlumatlar verilir, bəzi mənbələrsə onun çoxarvadlı olması haqda ümumi sözlərlə danışır, arvadlarının sayının 23 olduğunu qeyd edirlər. Bu rəqəm əslində Babəkin ailəsi Afşinin əlinə keçdiyi zaman oradakı qadınların ümumi sayını ifadə edir. Və sonrakı dövr müəllifləri də Babəkin ailəsindən hesab olunan qadınların sayı barədə bu məlumatlara istinad edərkən onların hamısının Babəkin avradları olması kimi yanlış fikir irəli sürmüşlər. İmadəddin ibn-Kəsir "Əl-bidayə-və-nnihayət” adlı əsərində hicri 223-cü ilin hadisələrindən bəhs edərkən Babəkin öldürülməsini təsvir edərək onun Afşin tərəfindən ələ keçirilən ailə üzvlərinə toxunur və yazır: "Onun (Babək nəzərdə tutulur – C.B.) on yeddi oğlu və özü ilə oğullarının arvadlarından iyirmi üç nəfər qadın ələ keçmişdi. Babəkin anası rüsvay olmuş bir kəniz idi. Axırda o, cəzasına çatdı”. Bu məlumatlardan Babəkin özünün nə qədər arvadının olduğu bəlli olmur. Bilinən odur ki, əsir götürülən qadınlar təkcə onun yox, həmçinin, onun oğullarının da arvadları imiş. Babəkin övladlarının sonrakı taleyi ilə bağlı mənbələrdəki məlumatlarsa bunu söyləyir ki, onların arasında yaşı kiçik olanlar və Babəkin qızları da varmış. Təbəri yazır ki, "Samirəyə gətirilmiş əsirlərin içərisində yeddi kiçik yaşlı oğlan və üç qız uşağı var idi. Bunlar əsir gətirilmiş qadınların (Babəkdən olan) uşaqları idi”.