Qlobal

"Sənədlərin ən yöndəmsizi." Dünya mediası NATO ölkələrinin Ukrayna üçün irəliyə doğru addım kimi zirvə kommünikesi təqdim etmək cəhdlərini təkzib edir.

NATO-nun Vilnüs sammiti iki gündür davam etsə də, artıq iyulun 11-də Ukrayna özü üçün əsas cavabı eşitdi: sammitin yekun kommünikesində Alyans Kiyevə heç bir aydın şərtlər və ya anlaşılan üzvlük şərtləri təklif edə bilmədi, baxmayaraq ki, Üzvlük üzrə fəaliyyət planı (ÜFP) tələbini istisna etdi. 

İyulun 11-də axşam saatlarında NATO-nun Vilnüs sammitinin əsas sənədinin mətni dərc edilməmişdən əvvəl Alyans ölkələrinin liderləri Ukraynaya "güclü və aydın” dəstək siqnalı verəcəklərini əmin etdilər. Bununla belə, Ukrayna-NATO Şurasının yaradılmasına, ölkələrin ayrı-ayrılıqda Ukraynaya yardımı artırmaq və onu illərlə dəstəkləmək vədlərinə baxmayaraq, dünya mediasında heç bir illüziya yoxdur: NATO sammitində Ukraynanın üzvlüklə bağlı açıq vədlərinin əsas rəqibi ABŞ prezidenti Co Baydenin mövqeyi qalib gəldi. 

Qaynarinfo NATO sammitinin birinci gününün yekunlarına dair nüfuzlu xarici KİV-lərin bir neçə materialından çıxarışlar toplayıb.

The Guardian NATO ölkələrinin sammit kommünikesini Kiyev üçün irəliyə doğru addım kimi təqdim etmək cəhdlərini təkzib edir və sammitin ilk gününün qərarını birbaşa Ukrayna üçün uğursuzluq adlandırır, çünki NATO ölkələrinin liderləri tərəfindən imzalanmış bəyannamədə "nə aydın cədvəl, nə də onun mümkün üzvlüyü üçün aydın şərtlər” var.
 
The Guardian ayrıca, Volodimir Zelenskinin artıq sammit zamanı Rusiyanın "terrorunu davam etdirməsinin” və Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü üçün bazarlıq etmək şansının qalmaması üçün Alyans ölkələrini Ukraynanı dəstəkləməkdə daha qətiyyətli olmağa çağırmaq cəhdini qeyd edir. Nəşr qeyd edir ki, Zelenskinin iyulun 11-də günortadan sonra yaydığı bu kəskin bəyanatı onun beynəlxalq tərəfdaşlara adətən diqqətlə hazırlanmış müraciətləri ilə ziddiyyət təşkil edir və o, Rusiyanın təcavüzünə müqavimət göstərmək üçün geniş dəstək cəlb etməyə çalışır. "The Guardian”-ın NATO-dakı mənbələri hesab edirlər ki, Zelenski "[Alyans liderlərini] çərşənbə günü keçiriləcək iki günlük görüşün sonuna qədər sammitin yekun bəyannaməsini yenidən yazmağa sövq etmək ümidi ilə son anda sərt xalq diplomatiyası ilə məşğul olmaq fürsətindən istifadə edib".

Britaniyanın "The Telegraph” qəzeti də NATO-nun Ukrayna ilə bağlı mövqeyini kəskin dəyərləndirib.
 
Qəzet yazır ki, "yumşaq desək, NATO-nun Vilnüs sammitinin kommünikesi sənədlərin ən yöndəmsizidir" və bunun "komitə tərəfindən yazılmış güc nümayişi" olduğunu kinayə ilə vurğulayır. Written by committee (Komitə tərəfindən yazılmış) ingilis ifadəsi bir çox həmmüəllifin iştirak etdiyi, lakin onun hansısa aydın birləşdirici plan və ya baxışı olmayan istənilən layihənin alçaldıcı xarakteristikası deməkdir. Nəşr xatırladır ki, ÜFP olmadan üzvlük vədi Ukrayna üçün vacib olsa da, sənədin mətninə hətta sadə "Ukraynanın üzvlük dəvəti” sözünü daxil etməsi üçün mübarizə aparılsa da, "hətta bu qələbələr şərtlərin kölgəsində qalıb”. "Ukrayna yalnız "müttəfiqlər razılaşdıqda" və "şərtlər yerinə yetirildikdə" Alyansa qoşulacaq - başqa sözlə, bu, bu gün, sabah və ya 100 ildən sonra da baş verə bilər", - Teleqraf yazır.

Nəşr xatırladır ki, 2008-ci ildə Ukraynaya da gələcək NATO-ya üzvlük vəd edilmişdi, lakin Rusiyadan qorxduğu üçün onlar ona nə vaxt cədvəli, nə də yol təklif ediblər. Kiyevdə çoxlarına aydındır ki, bu qeyri-müəyyənlik bilavasitə Rusiyanın 2014 və 2022-ci illərdə Ukraynanı işğal etməsinə səbəb olub. Zelenski və diplomatları aylarla NATO liderlərinə izah etməyə çalışıblar ki, bu səhvləri düzəltməmək yalnız növbəti müharibə ehtimalını artıracaq. Bununla belə, NATO növbəti dəfə irəliləyişin olmamasını ört-basdır edə biləcək diplomatik incəliklərə əl atıb. Buna misal olaraq Vilnüs sammitində yaradılması elan edilmiş NATO-Ukrayna Şurasını göstərmək olar. O, diplomatik baxımdan daha yüksək səviyyə olan hazırkı NATO-Ukrayna Komissiyasını əvəz edəcək, "amma praktiki fərq yoxdur”, - "The Telegraph” yazır.

Məqalə müəllifi hesab edir ki, Volodimir Zelenskini kəskin tənqidə və NATO-nun "Ukraynanın üzvlük müraciətindən Rusiya ilə [danışıqlarda] sövdələşmə vasitəsi kimi istifadə etməyi planlaşdırdığı” fikrinə görə "bağışlamaq olar”. Fransa prezidenti Emmanuel Makron gözlənilmədən Böyük Britaniya və Polşanın Ukraynanın NATO-ya sürətlə daxil olması çağırışlarını dəstəkləmək üçün Parisin ehtiyatlı mövqeyini dəyişdikdə, bu, böyük dəyişiklik kimi qiymətləndirildi. Lakin Fransanın "Le Monde” qəzeti yazır ki, Yelisey sarayında "taktiki” hesablama aparılıb: onlar deyirlər ki, mövqe dəyişikliyi yalnız "münaqişəyə təsir vasitəsi və Moskva ilə Kiyevi danışıqlar masası arxasına oturtmaq cəhdi idi”. "Özünüz nəticə çıxarın", - The Telegraph yazır. 

Britaniya qəzeti vurğulayır ki, ukraynalıları daha bir məyus edən Alyans ölkələrinin NATO-nun müharibə vəziyyətində olan dövləti qəbul etməsinin dəlilik olacağı barədə bəyanatları olub. "The Telegraph” yazır ki, Ukrayna "belə bir şey istəməyib”, sadəcə olaraq "müharibə bitdikdən sonra üzvlük üçün konkret yol və sürətli giriş” tələb edib.

ABŞ və Almaniyanın qorxularını şərh edən The Telegraph onların müharibənin Ukrayna ərazilərinin natamam işğaldan azad edilməsi və ya müvəqqəti atəşkəsin heç vaxt hərbi əməliyyatların rəsmi dayandırılması ilə müşayiət olunmadığı Koreya tipli sülhlə başa çata biləcəyi qorxusunu etiraf edir. Məhz buna görə də həm Co Bayden, həm də Olaf Şolts "Qərbin NATO xaricində müttəfiqi olan İsraillə münasibətlərinin analogiyasına üstünlük verirlər.” Bununla belə, qəzet xatırladır ki, əgər İsrailin özünün nüvə silahı varsa, bunu etiraf etməsə belə, "Ukrayna dünyanın ən böyük nüvə dövləti ilə mübarizə aparır və 1994-cü ildə faydasız olduğu sübut edilən təhlükəsizlik zəmanətləri müqabilində öz nüvə silahından imtina edib”, - The Telegraph belə yekunlaşdırır.

CNN də həmçinin bildirir ki, "sammitin yekun kommünikesi üzv olmaq üçün bir maneəni (ÜFP) aradan qaldırsa da, Ukrayna prezidenti NATO müttəfiqlərindən daha çox zəmanətlər istəməli olacaq” . Telekanal qeyd edir ki, "müharibədən əziyyət çəkən ölkəyə əhəmiyyətli dəstək əlaməti olaraq” Alyans Ukraynaya demək olar ki, heç bir konkret addım və ya müddət təklif etməyib. "Çərşənbə axşamı yayımlanan yekun kommünike çətin ki, Zelenskiyə onun tələb etdiyi cavabları versin”, - CNN vurğulayır. Beləliklə, indi Ukraynanın NATO-ya qoşulması məsələsi Bayden və Zelenski arasında bugünkü görüşü işğal zamanı əvvəllər keçirdiyi görüşlərdən "çox fərqli” edə bilər. CNN xatırladır ki, bu görüş Ukraynanın Alyansa tam olaraq nə vaxt qoşula biləcəyi ilə bağlı 15 illik cavab gözləməsinin kölgəsində qalacaq.

"Ukrayna və bir çox NATO müttəfiqləri daha aydın yol və yol xəritəsi, Vilnüsdə Ukraynanın Alyansa daxil olmaq üçün nə etməli olduğunu dəqiq göstərəcək bir növ bəyanat verməyə çağırır. Və hesab edirəm ki, bu, Alyansın [özlüyündə] etibarlılığını qorumaq üçün çox vacibdir. Bu müharibədəki "stavka”ları nəzərə alsaq, ukraynalıların dözdüklərini nəzərə alsaq, əgər biz Ukraynanı NATO-ya daxil etmək üçün nə etmək lazım olduğuna dair daha dəqiq bir fikir olmadan Vilnüsdən ayrılsaq, mən Alyansın etibarından narahat olaram”, - deyə Atlantik Şurada Transatlantik Təhlükəsizlik Təşəbbüsünün direktoru Kris Skaluba vurğulayıb.
Washington Post Vilnüs sammitinin kommünikesindən sonra ritorik sual verir: 2008-ci il bəyannamələri ilə müqayisədə Ukrayna üçün həqiqətən nəsə dəyişdimi?
  
WP qeyd edir ki, bir tərəfdən Alyans Ukraynanın NATO-ya inteqrasiya yolunun "ÜFP ehtiyacından kənara çıxdığını" bildirir və indi Ukrayna-NATO Şurası adlı yeni birgə qurum olacaq. Bununla belə, 2008-ci il bəyanatında da həm Ukraynanın, həm də Gürcüstanın "NATO üzvü olacağı” deyilirdi – nəticədə Alyans oxşar bəyanatı indi, 15 ildən sonra da təkrarladı (baxmayaraq ki, Gürcüstan üçün ÜFP saxlanılıb). Hər iki bəyanatda Kiyev rəsmilərinin israr etdiyi məsələ yoxdur: Ukraynanın həqiqətən NATO-ya nə vaxt və necə qoşulacağına dair cədvəl.

"The New York Times” təsdiq edir ki, Alyans faktiki olaraq "Ukrayna üçün vaxt cədvəli təqdim etməyib, Baydenin tərəfini tutub və NATO-nun bəzi Şərqi Avropa üzvlərini məyus edib”. 
 
Ukraynanın qeyri-müəyyən vaxtda və şərtlər yerinə yetirildikdən sonra NATO-ya üzv ola biləcəyi ifadəsi "keçən həftə Ukraynanın NATO üzvlüyünə hazır olmadığını deyən Bayden və onun həmfikir müttəfiqlərinin müharibə bitən kimi Ukraynanın Alyansa qoşulması üçün rəsmi dəvət göndərmək istəyən Polşa və Baltikyanı ölkələr üzərində üstünlük əldə etməsi deməkdir”, - NYT bildirir. 

Nəşr vurğulayır ki, tarixçilər və geostrateqlər indi "əgər Ukrayna daha aydın üzvlük perspektivi alsaydı, nə baş verərdi” mövzusunda illər boyu mübahisə edəcəklər. "Ancaq kommunikenin dərcindən sonra Bayden bu sammitdən ən çox istədiyi iki şeyi əldə etdi", - deyə NYT yekunlaşdırır. Birincisi, bu, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın İsveçin üzvlüklə bağlı blokunun açılmasıdır. İkincisi, yekun kommünikedə Ukraynanın NATO-ya üzv olacağı konkret tarix və hətta aydın şərtlərin olmamasıdır.